به چه چکی چک برگشتی می‌گویند؟
مطابق قانون صدور چک ، کسی که چک صادر می‌کند باید در تاریخ درج شده در چک به اندازه مبلغ نوشته شده در چک ، در حساب بانکی‌اش وجه نقد داشته باشد . در غیر این صورت ، می‌توان چک را برگشت زد و علیه صادرکننده چک اقدامات قانونی لازم را انجام داد . به این نوع از چک‌ها چک برگشتی یا چک بلامحل می‌گویند.
چک برگشتی یا چک بلامحل امروزه به بزرگترین مشکل و معضل حوزه معاملات و روابط مالی تبدیل شده است و این موضوع حجم زیادی از پرونده‌های موجود در مراجع قضائی را به خود اختصاص داده است. به همین خاطر شناخت هرچند جزئی چک برگشتی برای کلیه افراد در زمینه‌های روابط مالی، شخصی و کاری‌شان ضرورت دارد.
در این مطلب سعی کرده‌ایم شما را با ویژگی‌های یک چک برگشتی آشنا کنیم.
قانون در مورد کسانی که بیش از یک بار چک برگشتی صادرکرده‌اند چه مجازاتی در نظر گرفته است؟
بانکها مکلف هستند تمام حساب‌های جاری اشخاصی را که بیش از یک بار چک برگشتی صادر کرده و تعقیب آنها منتهی به صدور کیفرخواست شده باشد، بسته و تا سه سال به نام آنها حساب جاری دیگر باز نکنند.مسئولین شعب هر بانکی که به تکلیف فوق عمل نکنند حسب مورد با توجه به شرایط و امکانات و دفعات و مراتب جرم به یکی از مجازات های مقرر در ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری توسط هیأت رسیدگی به تخلفات اداری محکوم و مجازات خواهند شد.
آیا برگشت زدن چک برابر با شکایت کردن است؟
باید بگوییم خیر. اغلب مردم تصور اشتباه می‌کنند که با برگشت زدن چک تمام موارد حقوقی آن به جریان می‌افتد. اما به این صورت نیست. باید بدانید که بعد از برگشت زدن چک، حتما باید شکایت کیفری یا دادخواست حقوقی خود را به مراجع قضایی تقدیم کنید و برای این منظور از زمان دریافت گواهی عدم پرداخت، فقط ۶ ماه برای شکایت چک برگشتی فرصت دارید.
چه زمانی دارنده چک می‌تواند نسبت به برگشت زدن چک اقدام کند؟
اگر روزی چکی در دست داشتید و برای نقد کردن آن به بانک مراجعه کردید ولی نتوانستید پولی دریافت کنید بهتر است بدانید که در این شرایط می‌توانید چک را برگشت بزنید:
۱) نبودن وجه نقد در حساب و یا کافی نبودن آن.
عدم موجودی کافی حساب بانکی مربوط به چک؛ حق برگشت چک را برای دارنده چک به همراه دارد.
۲) صدور دستور عدم پرداخت وجه چک از طرف صاحب حساب به بانک.
در صورتی که صادرکننده چک نسبت صدور گواهی عدم پرداخت وجه را درخواست کند؛ این حق برای دارنده چک به وجود می‌آید که چک را برگشت زند.
۳) وجود اشتباه یا تنظیم چک به صورت نادرست از قبیل: مطابقت نداشتن امضاء، اختلاف در مطالب چک، قلم خوردگی و … .
اشتباهات سهوی یا عمدی صادرکننده چک در خصوص تنظیم چک مثل: مطابقت نداشتن امضاء، وجود اختلاف در مطالب چک، خط خوردگی و قلم خوردگی و … امکان برگشت زدن چک را برای دارنده چک فراهم می‌کند
۴) صدور چک از حسابی که مسدود است.
صدور چک از حسابی که مسدود (بسته) است؛ حق برگشت زدن چک را برای دارنده چک به همراه دارد.
چک برگشتی حقوقی و چک برگشتی کیفری چه خصوصیاتی دارد؟
در ابتدای شناخت خصوصیات چک برگشتی بهتر است بدانید که باید تفکیکی بین چک حقوقی و چک کیفری قائل شد.
در هر دو مورد وجه چک قابل مطالبه است و تقسیم‌بندی چک به دو دسته‌ی حقوقی و کیفری ارتباطی به قابلیت مطالبه وجه آن ندارد. اما وجه تمایز آنها در قابلیت پیگرد کیفری از طریق دادگاه‌های کیفری است. چک حقوقی قابلیت پیگیری کیفری و مجازات را ندارد ولی چک کیفری قابل پیگیری کیفری است
چک برگشتی چه زمانی حقوقی می‌شود؟
تصور اکثر افراد این است که چک برگشتی زمانی که حقوقی می‌شود از اعتبار افتاده و غیر قابل پیگیری است. در حالی که اینگونه نیست. در چک‌های حقوقی فقط صادرکننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست اما می‌توان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده چک برگشتی را کرد و دادگاه نیز حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد مگر آنکه با دفاعیات خوانده (صادرکننده) ثابت شود که به طور کلی طلبی وجود ندارد یا آنکه چک بابت ربا صادر شده است یا به هر دلیل دیگر دارنده چک برگشتی (خواهان) استحقاقی ندارد.
در تمام شرایط می‌توان چک برگشتی را در قالب دعوای حقوقی مطرح کرد. اما در موارد زیر به‌دلیل عدم امکان تعقیب کیفری الزاماً می‌بایست دعوا به‌شکل حقوقی مطرح شود:
۱. در صورتی که چک مدت‌دار باشد
۲. هرگاه ثابت شود چک بابت تضمین انجام معامله یا تضمین تعهدی صادر شده باشد.
۳. در صورتی‌که ثابت شود چک سفید امضاء صادر شده باشد
۴. در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است
۵. هرگاه وصول چک منوط به تحقق شرطی باشد
۶. در صورتی که چک بابت معاملات نامشروع و ربا صادر شده باشد
۷. هرگاه دارنده‌ی چک تا ۶ ماه پس از تاریخِ چک، برای وصول مبلغ آن به بانک مراجعه نکند یا تا ۶ ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی همان برگشتی چک) شکایت نکند.
طرح دعوای حقوقی چک برگشتی چگونه است؟
دارنده‌ی چک برگشتی می‌تواند به منظور مطالبه مبلغ چک، اقدام به تنظیم و تقدیم دادخواست علیه صادرکننده به دادگاه عمومی محل انجام معامله یا اقامتگاه صادرکننده چک (خوانده) کند. دارنده چک باید با مراجعه به سایت قوه قضاییه در تهران و شهرستان‌هایی که سامانه الکترونیک قوه قضاییه راه‌اندازی شده است و با مراجعه به دادگاه در حوزه‌هایی که این سامانه راه‌اندازی نشده است و الصاق تمبر قانونی به آن، مراحل اولیه را تکمیل و طرح دعوای چک برگشتی نماید.
این نکته را بگوییم که دارنده چکهایی که مبلغ آنها تا ۲۰۰ میلیون ریال است، می‌بایست همراه با مدارک به واحد ارجاع حل اختلاف واقع در شهر یا استان مربوطه مراجعه کند تا بعد از ارجاع مدارک به شعبه صالح ( اقامتگاه خوانده)، رسیدگی توسط شعبه حل اختلاف آغاز شود.
رفع سوء اثر از چک برگشتی به چه صورت است؟
رفع سوء اثر چک برگشتی که بر اساس بخشنامه بانک مرکزی و قانون جدید چک ارائه شده است و افراد می‌توانند با مراجعه به شعب بانکها به این مسئله بپردازند به روش‌های زیر صورت می‌گیرد:
• تامین موجودی
در این حالت مشتری مبلغ کسریِ موجودی را به سپرده جاری خود واریز می‌کند و بانک پس از رفعِ برگشتِ چک و پرداخت مبلغ آن به ذی‌نفع، نسبت به رفع سوءِاثر از سابقه چک برگشتی مشتری اقدام می‌کند.
• ارائه لاشه چک برگشتی به بانک و دریافت رسید در قبال آن
مشتری باید لاشه چک برگشتی را به بانک ارائه دهد و بانک در قبال آن رسیدی به او تحویل دهد.
• ارائه رضایت نامه محضری ذی نفع چک به بانک
اگر امکان ارائه لاشه چک برگشتی به بانک بنابه دلایلی نظیر مفقود شدن، به سرقت رفتن و سوختن وجود نداشته باشد، ذی‌نفعِ چک که همان شخصی است که گواهی‌نامه عدم پرداختِ وجه چک به نام او صادر شده است می‌تواند با حضور در دفترخانه اسناد رسمی، رضایت خود را اعلام کند و بانک با دریافت رضایت‌نامه مورد نظر، نسبت به رفع سوءِاثر از چک و ابطال آن اقدام نماید.تبصره: چنانچه ذی‌نفعِ چک، شخصِ حقوقیِ دولتی یا نهادِ عمومیِ غیردولتی باشد، می‌تواند با ارائه نامه رسمی، رضایت خود را اعلام کند و بانک با دریافت رضایت‌نامه مزبور، نسبت به رفع سوءِاثر از چک مورد نظر و ابطال آن اقدام کند.
• ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر چک برگشتی
• واریز مبلغ چک به سپرده‌ی قرض‌الحسنه‌ی جاری و مسدود نمودن آن به مدت ۲۴ ماه
چنانچه ارائه لاشه چک یا رضایت‌نامه محضری ذی‌نفع به بانک امکان‌پذیر نباشد، مشتری می‌تواند تا زمان تعیین تکلیف قطعی چک برگشتی یا حداکثر به مدت ۲۴ ماه با واریز معادل کسری موجودی به سپرده قرض‌الحسنه جاری خود، درخواست مسدود شدن وجه مزبور را برای پرداخت چک برگشتی، به شعبه افتتاح‌کننده ارائه دهد (مشروط به آن که سپرده قرض‌الحسنه جاری مشتری نزد شعبه مفتوح و توسط مراجع قضایی مسدود نشده باشد). در این شرایط شعبه افتتاح‌کننده موظف است ظرف پنج روز کاری، طی نامه‌ای، تأمین وجه چک را به اطلاع شخصی برساند که گواهی‌نامه عدم پرداخت به نام وی صادر شده است تا او با مراجعه به بانک، وجه چک را دریافت کند.
• انقضای مدت نگهداری چک‌های برگشتی از سوی بانک مرکزی.
در صورت عدم اقدام مشتری نسبت به رفع سوءِاثر از سابقه چک برگشتی، سابقه هر چک برگشتی صرفا پس از انقضای مدت هفت سال از تاریخ صدور گواهی‌نامه عدم پرداخت آن، به صورت خودکار از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی رفع سوءِاثر می‌شود.
طرح دعوای کیفری چک برگشتی
به منظور شکایت و طرح دعوی کیفری در خصوص چک برگشتی؛ دارنده چک( شخصی که اولین بار چک را به بانک ارائه داده و گواهی عدم پرداخت به نام وی صادر شده است) بایستی ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک به بانک مراجعه کرده و اقدام به برگشت زدن چک نموده و گواهی عدم پرداخت را دریافت نماید. پس از آن بایستی در یک مهلت ۶ ماهه به دادسرای منطقه مراجعه نمود و طرح دعوی کیفری خود را در خصوص چک برگشتی با تنظیم دادخواست به انجام برساند. به همراه داشتن اصل چک، شناسنامه و کارت ملی در زمان مراجعه به دادگاه الزامی است.
قانون برای چک برگشتی کیفری چه مجازاتی در نظر گرفته است؟
ماده‌ی ۷ قانون صدور چک، اصلاحی سال ۸۲ مجازات صدور چک برگشتی را اینگونه تعیین کرده است.
• چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ۱۰ میلیون ریال باشد به حبس تا حداکثر ۶ ماه محکوم خواهد شد.
• چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۱۰ میلیون ریال تا ۵۰ میلیون ریال باشد به حبس از ۶ ماه تا یکسال محکوم خواهد شد.
• چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۵۰ میلیون ریال بیشتر باشد به حبس از یکسال تا ۲ سال و ممنوعیت از داشتن دسته‌چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد.
• همچنین طبق ماده‌ی ۱۰ همین قانون: هر کسی با علم به بسته بودن حساب بانکی خود چک صادر نماید به حداکثر مجازات مندرج در ماده‌ی ۷ محکوم می‌شود.
آیا چک برگشتی زندان دارد ؟
چک در صورتی که به علت بلامحل بودن برگشت بخورد بله با توجه به میزان مبلغ چک میزان مجازات حبس متفاوت دارد.(ماده 7 قانون صدور چک)
در چه مواردی چک برگشت می خورد و بانک گواهی عدم پرداخت صادر می کند؟
مطابق ماده 3و 4 قانون صدور چک در موارد زیر چک برگشت می خورد:
1. صادرکننده وجه چک را از حساب خارج کرده باشد(چک بلامحل باشد).
2. صادرکننده دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد.
3. عدم مطابقت امضاء.
4. قلم خوردگی در متن چک.
5. اختلاف در مندرجات چک و..
چه کسی حق شکایت کیفری در مورد چک های برگشتی دارد؟
دارنده چک یعنی کسی که اولین بار برای وصول وجه چک به بانک مراجعه می کند و با عدم پرداخت مواجه می شود و گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت می کند حق شکایت کیفری را دارد و کسی که چک پس از برگشت از بانک به او منتقل می شود حق شکایت کیفری ندارد ولی می توان از طریق حقوقی اقدام کند. ( ماده 11 قانون صدور چک).
اگر دارنده چک بعد از شکایت کیفری چک را به دیگری انتقال دهد چه می شود؟
در صورتی که دارنده چک برگشتی بعد از شکایت کیفری چک را به دیگری منتقل کند تعقیب کیفری او موقوف می شود. یا به نحوی حقوق خود نسبت به چک را به دیگری واگذار کند شکایت کیفری موقوف می شود.(تبصره ماده 11 قانون صدور چک ).
در چه مواردی شکایت کیفری موقوف می شود؟
1. قبل از صدور حکم قطعی شاکی گذشت بکند.
2. متهم(صادرکننده چک) وجه چک و خسارت تاخیر تادیه را نقدا به دارنده آن پرداخت کند یا موجبات پرداخت را فراهم کند.
و در این موارد متهم محکوم به پرداخت جزای نقدی معادل یک سوم وجه چک به دستور دادستان به نفع دولت خواهد شد
اگر دادگاه در مورد شکایت کیفری قرار موقوفی تعقیب صادر کند تکلیف خسارات چه می شود؟
نسبت به خسارات رسیدگی و حکم صادر می کند.(تبصره ماده 11 قانون صدور چک).
تکالیف بانک ها در مورد چک بلامحل
به موجب ماده 2و3 قانون جدید که ماده 4 و5 قانون قبلی را اصلاح کرده است تکالیف بانکها در مورد چک های بلامحل به این شکل می باشد .
1-صدور گواهی عدم پرداخت با یک کد رهگیری در سامانه ای که بانک مرکزی طراحی کرده است .(تا زمانی که این سامانه راه اندازی نشده است قانون قبلی اجرا می شود) . (ماده 4 اصلاحی 97)
2-در صورت کسر موجودی ،گواهی عدم پرداخت مانند چک کاغذی می توان کل چک را برگشت زد یا مبلغ موجود را دریافت کرد و برای بقیه مبلغ چک گواهی عدم پرداخت صادر کرد. فقط در این صورت باز کد رهگیری داده می شود و در سامانه بانک مرکزی درج می شود که این کد رهگیری در چک های کاغذی قانون صدور چک وجود نداشت .(ماده 5 اصلاحی 97).
برای وصول وجه چک از طریق مراجعه قانونی چه باید کرد؟
زندانی چک مطابق ماده 23 اصلاحی قانون جدید چک: برای وصول وجه چک نیاز به طرح دعوانیست و مستقیم اجراییه صادر می شود و دادگاه اجراییه صادر می کند چون چک خودش سند طلبکاری است و دلیل دیگری برای اثبات ندارد و بنابراین کسی که ادعا کند چک بابت امانت بوده یا ربوی بوده و … باید طرح دعوا کند نه دارنده چک اگر صادرکننده ادعا مبنی بر امانی بودن چک دارد می تواند دادخواست ابطال اجراییه بدهد و طرح دعوا کند.
برای وصول وجه چک از طریق دادگاه دو را داریم:
1) مستقیم به اجرای دادگاه می رویم درخواست صدور اجراییه می کنیم طبق قانون جدید. برای وصول وجه چک و حق لوکاله وکیل اما خسارت تاخیر تادیه از این طریق قابل وصول نیست.
2) طرح دعوا می کنیم تا به روند اجرا برسیم این راه برای چکهایی که تاخیر تادیه زیادی دارند بهتر است تا خسارت تاخیر تادیه را نیز مطالبه کنیم و اگر از طریق اجرای دادگاه برای وصول استفاده کنیم و تاخیر تادیه هم بخواهیم مجدد برای خسارت تاخیر تادیه باید جداگانه طرح دعوا کنیم .
دادگاه صالح برای طرح دعوا و صدور اجراییه برای مطالبه وجه چک کدامند؟
1-دادگاه محل صدورچک 2-دادگاه محل شعبه محال علیه 3-دادگاه محل اقامتگاه خوانده (صادر کننده چک)
آیا در مورد چک هایی که قبل از تصویب قانون جدید صادر شده اند می توان از طریق درخواست صدور اجراییه مطالبه وجه نمود؟
چک های سابق را می توان درخواست اجراییه داد چرا که این مقرره شکلی است و قوانین شکلی عطف به ماسبق می شود و اثری فوری دارند بنابراین چک هایی هم که قبل از قانون جدید صادر شده و مبلغ آن وصول نشده می توان از طریق اجرای دادگاه صالح درخواست صدور اجراییه کرد و لزومی ندارد از طریق طرح دعوا در دادگاه به اجرا برسیم و مطالبه وجه کنیم.( ماده9 جدید 23 اصلاحی جدید)
در چه صورتی می توان وجه چک را از طریق شکایت کیفری مطالبه نمود؟
مطابق ماده 8 قانون صدور چک در صورتی که در مورد چک گواهی عدم پرداخت صادر شود می توان شکایت کیفری کرد. بنابراین مطابق ماده 8 و ماده 11 قانون صدور چک در صورتی می توان نسبت به مطالبه وجه چک شکایت کیفری کرد که :
1. دارنده چک حداکثر ظرف 6 ماه برای وصول مبلغ چک به بانک مراجعه کرده باشد.
2. گواهی عدم پرداخت از طرف بانک صادر شده باشد.
بعد از صدور گواهی عدم پرداخت حداکثر ظرف 6ماه اقامه دعوای کیفری کند اگر 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت بگذرد و شکایت کیفری نکنیم دیگر حق شکایت نداریم و می توانیم برای مطالبه وجه چک از طریق مراجع حقوقی و از دو روش طرح دعوا یا تقاضای صدور اجراییه از اجرای احکام دادگاه ها استفاده کنیم .
نکته: رسیدگی در دادسرا در مورد شکایت کیفری چک مطابق ماده 16 قانون صدور چک ، فوری و خارج از نوبت خواهد بود وهمچنین رسیدگی در دادگاه های حقوقی خارج از نوبت و فوری خواهد بود.
چه مدارکی برای طرح دعوای حقوقی چک مورد نیاز است؟
1- دادخواست حقوقی تنظیمی توسط وکیل مبنی بر مطالبه وجه چک.
2- اصل مدارک شناسایی برای برابر اصل کردن.
3- کپی مدارک شناسایی (کارت ملی و شناسنامه)برای ارائه به دادگاه.
4- اصل چک برای برابر اصل کردن.
5- کپی برابر اصل شده چک برای ارائه به دادگاه.
6- کپی گواهی عدم پرداخت.
7- کلیه موارد مذکور باید در 2 نسخه باشد.
چه مدارکی برای طرح دعوای کیفری چک مورد نیاز است؟
1- شکواییه تنظیمی توسط وکیل.
2- کپی چک از پشت و رو، و اصل چک
3- کپی و اصل گواهی عدم پرداخت.
4- کپی و اصل مدارک شناسایی
5- اصل مدارک برای برابر اصل کردن لازم می باشد.
هنگام ثبت شکایت چک برگشتی فرم مخصوص دادخواست را فراموش نکنید!
باید بدانید که هم درباره چک‌های کیفری و هم چک‌های حقوقی، دادگاه تنها در صورتی حکم به پرداخت مبلغ چک در وجه دارنده چک را صادر خواهد کرد که دارنده به عنوان شاکی(خواهان)، فرم مخصوص دادخواست را تکمیل کند و با پرداخت هزینه دادرسی از طریق ابطال تمبر و سایر تشریفات قانونی، آن را به دفتر دادگاه تحویل دهد. پس هنگام مراجعه به دادگاه برای شکایت در مورد چک برگشتی فرم درخواست را فراموش نکنید.
